کلمه بصر و کلمه بصیرت در
مورد معارف الهى به نوعى از استعاره ، یک معنا را مى دهد. و نهایت درجه ظهور و روشنى
آن معارف را مى رساند، و آیات کریمه قرآن در این باب بسیار زیاد است ، و آیه اى که
از همه بهتر به گفته ما دلالت دارد آیه شریفه
: فانها لا تعمى الابصار و لکن تعمى القلوب
التى فى الصدور است ، که به ما مى فهماند
دیدگان در دلها قرار دارند، نه در سرها، و نیز آیه
شریفه و لهم اعین لا یبصرون بها است که با لحن شگفت انگیزى ، مى
فرماید:
ایشان دیدگانى دارند که با آن نمى بینند و باز آیه شریفه : و جعل
على بصره غشاوة و آیاتى دیگر از این قبیل است .
پس
مراد از کلمه ابصاردر آیه
مورد بحث ، همان دیدگان ظاهرى است ، اما با این ادعا که چشم عبرت بین ، همین چشم
ظاهرى است ، و در نتیجه تعبیر آیه شریفه از باب استعاره به کنایه است ، حال چرا
اینطورکرد؟ بدین جهت بود ک ه بفهماند معنا آنقدر
روشن
است که مى توان آنرا دید و لمس کرد، و خصوصیت مورد، که سخن از تصرف
در چشمها دارد لطف این کنایه را بیشتر مى سازد.
و از
ظاهر جمله
: ان فى ذلک بر مى آید که تتمه کلامى است که خداى تعالى
خطاب به پیامبر گرامیش کرده ، نه اینکه تتمه کلام رسول خدا که جمله : بگو
کسانى که کفر ورزیدند چنین و چنان باشد، به دلیل کاف خطاب در ذلک که
متوجه رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله ) است ، و
اینکه در این کلمه خطاب را متوجه شخص رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله ) کرد اشاره است به اینکه سایرین فهمشان اندک
، و دلهاشان از عبرت
گرفتن از این عبرت ها کور است .
منبع: کتاب تفسیر المیزان
1 قَدْ جائَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ اَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِىَ فَعَلْیها وَ ما اَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفیظٍ 1 ( بصیرتهائى براى شما از پروردگارتان آمده است ، هر کس از این بصیرتها بهرهبردارى کند بسود خود او است و هر کس نابینائى را بپذیرد ،
بضرر خود اوست . و من نگهبان شما نیستم ) .
2 قُلْ اِنَّما اتَّبعُ ما یُوحى اِلَىَّ مِنْ رَبّى هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ وَ هُدًى وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ 2 ( بآنان بگو : جز این نیست که من از آنچه که پروردگارم بمن وحى میکند ، تبعیت میکنم . این وحى [ یا این قرآن بینائىها و هدایت و رحمتى از پروردگار شما است براى کسانیکه ایمان میاورند ) .
3 قُلْ هذِهِ سَبیلى اَدْعُوا اِلَى اللَّهِ عَلى بَصیرَةٍ اَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنى وَ سُبْحانَ اللَّهِ وَ ما اَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ 3 ( اینست راه من ، راه من و کسى که از من تبعیت میکند ، با بصیرت و بینائى بسوى خدا دعوت میکنم و پاکیزه است خداوند و من از مشرکین نیستم ) .
4 بَلِ الْأِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصیرَةٌ وَ لَوْ اَلْقى مَعاذیرَهُ 4 ( بلکه انسان بر خودش بینا است اگر چه پوزشها بیاورد ) .
5 وَ اَبْصِرْهُم فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ 5 ( و آنان را بینا بساز ، بزودى آنان بینا خواهند گشت ) .
پی نوشتها:
( 1 ) الانعام آیه 104 .
( 2 ) الاعراف آیه 203 .
( 3 ) یوسف آیه 108 .
( 4 ) القیامة آیه 14 .
( 5 ) الصافات آیه 175 و 179
منبع: کتاب شرح نهج البلاغه